Ukraina Lewobrzeżna
Ukraina Lewobrzeżna (Lewobrzeże) (ukr. Лівобережна Україна), Zadnieprze – kraina historyczna, część Ukrainy Naddnieprzańskiej leżąca na lewym (wschodnim) brzegu Dniepru.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Do Lewobrzeża należały terytoria współczesnych obwodów: czernihowskiego, połtawskiego, leżące na lewym brzegu Dniepru części obwodu kijowskiego i czerkaskiego, Kijów wraz okolicznymi miejscowościami (leżący na prawym brzegu Dniepru), zachodnia część obwodu sumskiego, a także północna część obwodu dniepropietrowskiego.
Na zachodzie (przez Dniepr) graniczy z Ukrainą Prawobrzeżną, na południu z Zaporożem, na wschodzie z Ukrainą Słobodzką i ziemiami moskiewskimi, a na północy z dawnymi ziemiami Wielkiego Księstwa Litewskiego – Rusią Białą i Rusią Czarną. Wraz z Ukrainą Prawobrzeżną i Zaporożem współtworzy historyczny region Ukrainy. Północna część regionu pokrywa się częściowo z Siewierszczyzną.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec IX wieku Kijów został na prawie 400 lat stolicą Rusi Kijowskiej – normańskiej Gardariki (Państwa Grodów). W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą dzielnice. W 1223 wojska rusko-połowieckie poniosły klęskę w bitwie nad Kałką w walce z Mongołami. Kilkanaście lat później, w latach 1237–1240 Batu-chan dokonał inwazji na Ruś. 6 grudnia 1240 zdobył i zburzył Kijów. Podbił wówczas większość ziem będących pod jurysdykcją władców ruskich.
Od końca XIV wieku do unii lubelskiej w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po 1569 wschodnia część województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1635 księstwo czernihowskie przekształcono w województwo czernihowskie. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów na Ukrainie Lewobrzeżnej znajdowały się rozległe posiadłości rodu Wiśniowieckich, w tym księcia Jeremiego, którego syn Michał został w 1669 królem Polski. Główne miasto regionu, Kijów, było polskim miastem królewskim. Za panowania Wazów magdeburskie prawa miejskie otrzymały m.in. Czernihów, Połtawa, Łubnie, Nieżyn, Boryspol, Hadziacz, Złotonosza, Głuchów i Królewiec.
Region odpadł od Korony faktycznie podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku, a formalnie w 1686, kiedy w to w traktacie Grzymułtowskiego ustalono wzdłuż Dniepru nową granicę między Rzecząpospolitą a Carstwem Rosyjskim, potwierdzając prowizoryczne postanowienia rozejmu w Andruszowie (1667). Od 1648 na Lewobrzeżu istniał Hetmanat, od ugody perejasławskiej w 1654 roku jako autonomiczna kozacka władza terytorialna w ramach Carstwa Rosyjskiego. Rządził hetman, formalnie wybierany na generalnej radzie wojskowej. Administracyjnie Lewobrzeże dzieliło się na pułki (10 – czernihowski, hadziacki, kijowski, łubieński, mirhorodzki, niżyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski) i sotnie, na czele których stali pułkownicy i sotnicy. Formalnie te posady były również obieralne, jednak w rzeczywistości obsadzali je członkowie starszyzny kozackiej. W 1658 na mocy unii hadziackiej Ukraina Lewobrzeżna wchodziła w skład Księstwa Ruskiego. Postanowienia unii nie weszły ostatecznie w życie. Rozejmem andruszowskim (1667) tymczasowo a traktatem Grzymułtowskiego (1686) ostatecznie Rzeczpospolita zrzekła się Ukrainy Lewobrzeżnej i Kijowa wraz z okręgiem na rzecz Carstwa Rosyjskiego.
Autonomia Hetmanatu została tymczasowo zawieszona przez carat w latach 1722–1734, a ostatecznie zlikwidowana w 1764. Funkcje hetmanatu przejęło wówczas ostatecznie Kolegium Małorosyjskie. Nominalnie autonomia trwała jeszcze do 1781, kiedy to Lewobrzeże zostało rozdzielone na trzy namiestnictwa z siedzibami w Czernihowie, Nowogrodzie Siewierskim i Kijowie. W 1783 pułki kozackie zostały przekształcone w regularne pułki armii rosyjskiej.
W 1796 z Lewobrzeża ukazem Pawła I utworzono gubernię małorosyjską, podzieloną przez Aleksandra I w 1802 na gubernię czernihowską i połtawską.
Ustalony wówczas podział terytorialny przetrwał do rewolucji lutowej (1917) i obalenia caratu.
Miasta
[edytuj | edytuj kod]Największe miasta na Ukrainie Lewobrzeżnej współcześnie:
miasto | populacja (2016)[1] |
jednostka administracyjna | województwo Polski (przed 1667) | |
---|---|---|---|---|
1. | Kijów[a] | 2 906 569 | Miasto wydzielone | Województwo kijowskie |
2. | Czernihów | 294 095 | Obwód czernihowski | Województwo czernihowskie |
3. | Połtawa | 294 020 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
4. | Krzemieńczuk | 223 805 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
5. | Browary | 100 702 | Obwód kijowski | Województwo kijowskie |
6. | Konotop | 87 881 | Obwód sumski | Województwo czernihowskie |
7. | Szostka | 77 134 | Obwód sumski | Województwo czernihowskie |
8. | Nieżyn | 71 814 | Obwód czernihowski | Województwo kijowskie |
9. | Boryspol | 60 885 | Obwód kijowski | Województwo kijowskie |
10. | Pryłuki | 57 137 | Obwód czernihowski | Województwo kijowskie |
11. | Horiszni Pławni | 52 167 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
12. | Ochtyrka[b] | 48 645 | Obwód sumski | Województwo kijowskie |
13. | Łubnie | 46 717 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
14. | Romny | 40 681 | Obwód sumski | Województwo kijowskie |
15. | Mirhorod | 40 413 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
16. | Głuchów | 33 794 | Obwód sumski | Województwo czernihowskie |
17. | Złotonosza | 28 345 | Obwód czerkaski | Województwo kijowskie |
18. | Perejasław | 27 569 | Obwód kijowski | Województwo kijowskie |
19. | Sławutycz | 25 006 | Obwód kijowski | Województwo czernihowskie |
20. | Hadziacz | 23 989 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
21. | Królewiec | 23 313 | Obwód sumski | Województwo czernihowskie |
22. | Jagodzin | 20 051 | Obwód kijowski | Województwo kijowskie |
23. | Bachmacz | 18 441 | Obwód czernihowski | Województwo czernihowskie |
24. | Berezań | 16 550 | Obwód kijowski | Województwo kijowskie |
25. | Pyriatyn | 15 781 | Obwód połtawski | Województwo kijowskie |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Większość miasta, w tym jego historyczna część, jest położona na prawym brzegu Dniepru. Trzy dzielnice lewobrzeżne (rejony: darnycki, desniański i dniprowski), powstałe w przeważającej części w XX wieku, zamieszkuje ok. 1 mln mieszkańców.
- ↑ W granicach lewobrzeżnej części województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego do 1647 roku, następnie część Ukrainy Słobodzkiej Carstwa Rosyjskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia, literatura, linki
[edytuj | edytuj kod]- Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9.
- Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, wyd, 3 poprawione i uzupełnione Wrocław 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3.
- Zadnieprze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 221 .